Ενήλικες με αυτισμό και νοητική αναπηρία: η συμβολή του ειδικού παιδαγωγού

της Ντωρίτας Σταύρου, Ειδική Παιδαγωγός

Ο αυτισμός, είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, που μπορεί να επηρεάσει πολλές και σημαντικές πτυχές της λειτουργικότητας ενός ατόμου. Σύμφωνα με το διαγνωστικό σύστημα κατάταξης ψυχιατρικών και νευροαναπτυξιακών νοσημάτων DSM-5, οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, τόσο κατά την ανήλικη, όσο και κατά την ενήλικη ζωή, χαρακτηρίζονται από δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση του ατόμου καθώς και δυσκολίες στην επικοινωνία. Παράλληλα, υπάρχουν αρκετές στερεοτυπίες, επαναλαμβανόμενες δηλαδή διαδικασίες ή και συμπεριφορές, καθώς και πιο μονότονα ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες.

Πολύ συχνά, ο αυτισμός συνυπάρχει με άλλες νευροαναπτυξιακές και ψυχικές διαταραχές, όπως η ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής προσοχής και/ ή Υπερκινητικότητα), η νοητική υστέρηση, τα προβλήματα συμπεριφοράς, η διαταραχή κινητικού συντονισμού, οι διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης.

Όσον αφορά την ενήλικη ζωή ενός αυτιστικού ατόμου και στη δική μας περίπτωση, ενός αυτιστικού ατόμου με νοητική αναπηρία, οι δυσκολίες αφορούν κυρίως τις κοινωνικές και επικοινωνιακές του δεξιότητες. Φαίνεται επίσης, να υπάρχει σχετική δυσκολία στην προσαρμογή των ατόμων αυτών, σε νέες καταστάσεις. Συχνά παρουσιάζουν στερεοτυπικές συμπεριφορές, δυσκολία στη ρύθμιση των συναισθημάτων τους καθώς και έντονο άγχος. Παράλληλα, πολλοί παρουσιάζουν περιορισμένες δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης, γεγονός που επηρεάζει την ανεξαρτησία τους. Η κοινωνική απομόνωση είναι επίσης συχνή, αφού η έλλειψη κατάλληλων δομών ενηλίκων και η περιορισμένη κατανόηση από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον οδηγούν συχνά σε αποκλεισμό και στην περιθωριοποίησή τους.

Οι ενήλικες με νευροαναπτυξιακές διαταραχές και νοητική αναπηρία, χρειάζονται κατάλληλη υποστήριξη, εκπαίδευση και εξάσκηση, που θα βοηθήσει στην ενίσχυση της αυτονομίας τους, στην ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων καθώς και στη βελτίωση της συναισθηματικής τους ευεξίας. Σημαντικό ρόλο στην επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου καθώς και στην υποστήριξη τους, έχει η συμμετοχή αλλά και η συνεργασία του ατόμου, της οικογένειας και των θεραπευτών του. Βασικό ρόλο έχει η σύσταση μιας πολυθεματικής ομάδας, η οποία αποτελείται από όλους τους θεραπευτές που παρακολουθούν και συνεργάζονται με το άτομο.

Ο ρόλος των θεραπευτών και πιο συγκεκριμένα, αυτός του ειδικού παιδαγωγού είναι καθοριστικός, καθώς βρίσκεται στο επίκεντρο του εκπαιδευτικού και υποστηρικτικού πλαισίου. Η συμμετοχή του ειδικού παιδαγωγού στη ζωή ενός ατόμου με νοητική αναπηρία και αυτισμό, δεν περιορίζεται μόνο στη διδασκαλία γνωστικών δεξιοτήτων, αλλά γενικεύεται, έχοντας έναν πολυδιάστατο ρόλο. Πιο συγκεκριμένα, ως ειδικοί παιδαγωγοί αναλαμβάνουμε την αξιολόγηση και τον σχεδιασμό ενός εξατομικευμένου προγράμματος εκπαίδευσης και υποστήριξης, το οποίο θα βασίζεται στις ανάγκες, τις δυνατότητες, τα ενδιαφέροντα αλλά και τις δυσκολίες του κάθε ατόμου, με έμφαση στην αυτονομία, την επικοινωνία και τις κοινωνικές δεξιότητες. Παράλληλα, αναλαμβάνουμε - σε συνεργασία με το τμήμα εργοθεραπείας και λογοθεραπείας, την εκπαίδευση του ατόμου σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής. Μέσα από πρακτική και βιωματική μάθηση, με τη βοήθεια οπτικοποιημένων δραστηριοτήτων, ηχογραφημένων οδηγιών και πρακτικών εξάσκησης της μνήμης, σε ζητήματα καθημερινής ζωής, βοηθούμε το άτομο να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του και να μειώσει την εξάρτησή του από τρίτους. Έμφαση επίσης, γίνεται και σε δραστηριότητες που αφορούν την κοινωνική τους ένταξη. Μέσα από μικρές ομάδες, προωθείται το παιχνίδι, η συνεργασία, η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση, καθώς και η τήρηση κανόνων. Σε περιπτώσεις απουσίας λεκτικής επικοινωνίας, ο ειδικός παιδαγωγός, σε συνεργασία με το τμήμα λογοθεραπείας και τεχνολογικής υποστήριξης, εντάσσει στο εκπαιδευτικό κομμάτι, εναλλακτικές μεθόδους επικοινωνίας. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιούνται εικονικά συστήματα επικοινωνίας ή ψηφιακά εργαλεία, που διευκολύνουν την έκφραση και την κατανόηση, με στόχο τη βέλτιστη ποιότητα ζωής του ατόμου και την κοινωνική του συμμετοχή.

Συνοψίζοντας, η σωστή υποστήριξη, η συνεργασία μεταξύ των ειδικών και της οικογένειας, καθώς και η ύπαρξη κατάλληλων δομών, μπορούν να βελτιώσουν ουσιαστικά την ποιότητα ζωής των ατόμων με αυτισμό και νοητική αναπηρία. Ο ρόλος του ειδικού παιδαγωγού είναι κομβικός, καθώς μέσα από την καθοδήγηση, την ενδυνάμωση και την εκπαίδευση, συμβάλλει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, στην ενίσχυση της αυτονομίας και στην ουσιαστική κοινωνική ένταξη των ατόμων.